Τον γύρο της Ελλάδας και της Κύπρου -και όχι μόνο- κάνει η είδηση θανάτου του δημοσιογράφου Αλέξανδρου Βέλιου με «μη υποβοηθούμενη ευθανασία».
Ως γνωστό ο δημοσιογράφος πάλευε με τον καρκίνο και είχε μιλήσει ο ίδιος για την επιθυμία του να πεθάνει με αξιοπρέπεια, όπως και έπραξε.
Σύμφωνα με τον ρεπόρτερ online, αν και ο όρος «μη υποβοηθούμενη ευθανασία» δεν συγκαταλέγεται στους Ιατρικούς όρους ωστόσο μπορεί να εξηγηθεί αλλιώς με ποιο τρόπο επέλεξε να πεθάνει ο γνωστός δημοσιογράφος.
Στην ευθανασία ή ιατρικά, υποβοηθούμενη αυτοκτονία ο ασθενής μπορεί να θανατωθεί – κατ’ απαίτησή του – με δύο τρόπους: είτε ενεργητικά είτε παθητικά.
Στην πρώτη περίπτωση ο γιατρός ενεργεί για να επιφέρει το τέλος του ασθενούς στη δεύτερη, αντίθετα, δεν λαμβάνει τα προβλεπόμενα ή προσήκοντα μέτρα ώστε να το αποτρέψει.
Η ενεργητική ευθανασία συνήθως διενεργείται με τη χορήγηση κάποιου θανατηφόρου σκευάσματος. Η παθητική, αντίθετα, συνίσταται στη μη προσφυγή στα μέσα εκείνα τα οποία θα μπορούσαν να διατηρήσουν τον ασθενή στη ζωή. Η παύση χορήγησης τροφής και νερού, η διακοπή της λειτουργίας του αναπνευστήρα, η αποσύνδεση από την καρδιακή υποστήριξη, όλα τα παραπάνω αποτελούν τα μέσα που έχει στη διάθεσή του ο γιατρός ώστε να διενεργήσει παθητική ευθανασία.
Στην περίπτωση του Αλέξανδρου Βέλιου λειτούργησε η Παθητική Ευθανασία, δηλαδή του σταμάτησαν την χορήγηση των μέσων που θα τον κρατούσαν στην ζωή.
Ευθανασία
Ως όρος, η ευθανασία προέρχεται από τα συνθετικά “ευ” και “θάνατος”, που σημαίνει τον “καλό” θάνατο.
Σήμερα ωστόσο, σημαίνει τον τερματισμό της ζωής ενός πάσχοντα από ασθένεια, από την οποία υποφέρει και για την οποία δεν υπάρχει περιθώριο θεραπείας ή βελτίωσης. Σημαίνει την ανακούφιση του ασθενούς, με τον τερματισμό της ζωής του, ώστε να απαλλαγεί από τη φθορά και τον πόνο που μοιραία θα επέλθουν από την ασθένειά του, με μόνη και βέβαιη κατάληξη τον θάνατό του.
Που επιτρέπεται η Ευθανασία
Σήμερα, η ευθανασία ή η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία ασκούνται νόμιμα στην Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, τον Καναδά και την Κολομβία. Είναι, επίσης, νόμιμες σε πέντε πολιτείες των ΗΠΑ (Όρεγκον, Ουάσινγκτον, Μοντάνα, Βερμόντ και Καλιφόρνια).
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η κοινή γνώμη στη Δυτική Ευρώπη εμφανίζει αυξανόμενη υποστήριξη σε αυτές τις πρακτικές, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Έχει παρατηρηθεί ότι όπου και όποτε μειώνεται το θρησκευτικό αίσθημα, η υποστήριξη στην ευθανασία αυξάνεται, ενώ ισχύει και το αντίστροφο. Σε όσες χώρες ή πολιτείες η ευθανασία ή η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι νόμιμες, το 0,3% έως 4,6% των θανάτων λαμβάνουν χώρα με αυτόν τον τρόπο. Επίσης, όπου αυτές οι πρακτικές νομιμοποιούνται, καταγράφεται αμέσως αύξηση των σχετικών θανάτων.
Πάνω από το 70% των θανάτων με ευθανασία ή υποβοηθούμενη αυτοκτονία αφορούν καρκινοπαθείς.
Σε χώρες όπως η Ολλανδία και το Βέλγιο, το 50% έως 60% των γιατρών δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί αιτήματα για ευθανασία ή για υποβοηθούμενη αυτοκτονία.
Ομοιότητες και διαφορές με την αυτοκτονία
Η ευθανασία, ανάλογα με την έκφραση συναίνεσης του ασθενούς, διακρίνεται σε ενεργητική, παθητική και έμμεση. Η ενεργητική ευθανασία είναι η πράξη εκείνη, αποτέλεσμα της οποίας είναι ο θάνατος. Είναι η ιατρική πράξη, χωρίς την τέλεση της οποίας ο ασθενής θα εξακολουθούσε να ζει για ένα διάστημα. Η πράξη αυτή είναι συνήθως η χορήγηση θανατηφόρας ένεσης ή άλλων σκευασμάτων, που επιφέρουν τον θάνατο γρήγορα και ανώδυνα.
Σημειώνεται ωστόσο, ότι η ενεργητική ευθανασία απορρίπτεται, λόγω κινδύνου κατάχρησης, από τα περισσότερα νομικά συστήματα, καθώς εξομοιώνεται με ανθρωποκτονία. Στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα, το άρθρο 300 προβλέπει την ανθρωποκτονία, “που κινείται από συναισθήματα οίκτου προς τον ασθενή, ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτησή του.
Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι “όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση”. Με άλλα λόγια, αναγνωρίζεται η ύπαρξη ελαφρυντικού, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στην επιμέτρηση της ποινής.
Με τον όρο “παθητική ευθανασία” εκφράζεται η μη χρήση ή διακοπή της μηχανικής υποστήριξης, με αποτέλεσμα τον θάνατο του ασθενούς. Ενώ δηλαδή, η παθητική ευθανασία συνίσταται σε πράξη, η παθητική συνίσταται σε παράλειψη. Οι νομικές συνέπειες της παθητικής ευθανασίας είναι ανύπαρκτες, ωστόσο για το ατιμώρητό της πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: η νόσος του ασθενούς να είναι ανίατη, ο ασθενής να έχει δηλώσει, ότι δεν επιθυμεί τη συνέχιση της ζωής του, η πράξη να έχει αποφασιστεί από οίκτο μετά από επίμονη και σπουδαία απαίτηση του πάσχοντος, ο οποίος θα έχει ενημερωθεί για την κατάσταση της υγείας του και θα έχει αντιληφθεί τις συνέπειες της απόφασής του.
Η έμμεση ευθανασία αφορά στην καταπολέμηση των πόνων σε ανίατα ασθενείς ή βαριά πάσχοντες, η οποία επιτυγχάνεται με φάρμακα για τον μετριασμό ανυπόφορων πόνων. Αντίθετα από ό,τι ισχύει στην ενεργητική ευθανασία, εδώ δεν επιδιώκεται ο θάνατος, αλλά γίνεται αποδεκτός ως παρενέργεια.
Ηθικά ζητήματα: Το δικαίωμα και καθήκον στη ζωή
Το δικαίωμα στη ζωή κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα, στα άρθρα 5 παρ. 2 και 25 παρ. 1. “Πάντες οι ευρισκόμενοι εντός της ελληνικής Επικράτειας απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων”, ορίζει το άρθρο 5 παρ. 2, που κατοχυρώνει το δικαίωμα στη ζωή και όχι στον θάνατο.
Το δικαίωμα στον θάνατο κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, που αποτελεί συγκεκριμενοποίηση της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος).
Στην ελεύθερη έκφραση της προσωπικότητας του ανθρώπου συγκαταλέγεται και η άρνηση θεραπείας από τον ασθενή, με αποτέλεσμα τον θάνατό του, ενώ γίνεται δεκτό, ότι ένας ασθενής δεν μπορεί να εξαναγκαστεί σε θεραπεία. Αυτή η “αυτοδιάθεση” του ασθενούς βρίσκει συνταγματική κατοχύρωση στα άρθρα 5 παρ. 1 (“Καθένας έχει δικαίωμα, να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη”) και στο άρθρο 2 παρ. 1 (“ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας”).
Πράξη οίκτου ή ανθρωποκτονία από πρόθεση;
Ο Ποινικός Κώδικας δεν προβλέπει τον όρο ευθανασία. Στις διατάξεις 299 έως 307 του ΠΚ ορίζονται τα σχετικά με τα εγκλήματα κατά της ζωής, βαρύτερο εκ των οποίων είναι η ανθρωποκτονία από πρόθεση (αρ. 299).
Βάσει του ελληνικού Ποινικού Κώδικα, το ζήτημα της ευθανασίας αντιμετωπίζεται στο άρθρο 300, όπου προβλέπεται η ανθρωποκτονία με συναίνεση. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να ερευνάται, εάν ο θάνατος είναι αποτέλεσμα ενεργητικής ή παθητικής ευθανασίας, ανθρωποκτονίας από πρόθεση ή από αμέλεια ή από οίκτο, ώστε να κριθεί, εάν και κατά πόσο συντρέχει λόγος αποκλεισμού του καταλογισμού σε άδικο.